17.3 Initiaalwoorden en letterwoorden
Een initiaalwoord of een letterwoord wordt gevormd door de eerste letters van een naam of een andere woordgroep en gedraagt zich in de zin als een woord. Als we het voorlezen, spreken we de korte vorm uit, niet de gehele naam of woordgroep waar het voor staat. Sommige van deze woorden lezen we als een stel letternamen (bijvoorbeeld pc: /peesee/ personal computer). Dan spreken we van een initiaalwoord. Als we het geheel als een woord lezen (bijvoorbeeld havo: /haavoo/ hoger algemeen voortgezet onderwijs), spreken we van een letterwoord.
regel 17.C
Een initiaalwoord of letterwoord schrijven we zonder punten. We nemen de hoofdletters van de afgekorte woorden over. Als een organisatie zelf een schrijfwijze hanteert die afwijkt van deze regel, dan volgen we het donorprincipe* en respecteren we die schrijfwijze.
initiaalwoorden
pc (personal computer)
btw (belasting over de toegevoegde waarde)
wc (watercloset)
NMBS (Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen)
NS (Nederlandse Spoorwegen)
letterwoorden
pin (persoonlijk identificatienummer)
Riagg (Regionale Instelling voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg)
BuZa ((Ministerie van) Buitenlandse Zaken)
SERV (Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen)
→ samenstelling met initiaalwoord of letterwoord: 6.3
→ afleiding van initiaalwoord met apostrof: 6.4
→ apostrof voor verkleinwoorden: 15.4
(a) opmerkingen in verband met het gebruik van punten
(1) In of achter initiaalwoorden die oorspronkelijk werden uitgesproken als de woorden waar ze voor staan (en dus afkortingen waren), maar waarbij een letter-voor-letteruitspraak gewoon is geworden, schrijven we nog wel de punten.
a.u.b. - /aa uu bee/ (alstublieft)
c.q. - /see kuu/ (casu quo - in welk geval)
a.m. - /aa em/ (ante meridiem - voor de middag)
(2) In initiaalwoorden die ten onrechte als een bestaand woord kunnen worden gelezen, schrijven we punten, tenzij binnen de gegeven context geen twijfel bestaat over de betekenis.
a.s.o. (algemeen secundair onderwijs) - aso (asociaal)
b.o.t. (beroeps onbepaalde tijd) - bot (stomp, dom)
m.o.k. (moeilijk opvoedbare kinderen) - mok (drinkbeker)
In contexten waarin de betekenis van het initiaalwoord bekend is, mogen de punten verdwijnen. Men schrijft dan aso, bot, mok.
(b) opmerkingen in verband met het gebruik van hoofdletters
(1) Een initiaalwoord of letterwoord dat we ontlenen aan een andere taal, behoudt zijn spelling zolang we het als vreemdtalig aanvoelen.
RAM (random access memory)
ADSL (asymmetric digital subscriber line)
GmbH (Gesellschaft mit beschränkter Haftung)
(2) Naarmate een letterwoord of initiaalwoord ingeburgerd raakt, verdwijnen de hoofdletters. Een letterwoord wordt daarna zonder koppelteken of apostrof opgenomen in een samenstelling* of afleiding*. Een letterwoord met een of meer hoofdletters behoudt het koppelteken en de apostrof. Dat geldt ook voor initiaalwoorden.
aids (acquired immune deficiency syndrome) - aidsvirus - ontaidsen
pin (persoonlijk identificatienummer) - pincode - pinnen
vip (very important person) - vipruimte - vipjes
pet (polyethyleentereftalaat) - petfles
lat (living apart together) - latrelatie
havo (hoger algemeen voortgezet onderwijs) - havoleerling - havoër
AOW (Algemene Ouderdomswet) - AOW'er
pc (personal computer) - pc-gebruiker
tv (televisie) - tv-kijker - tv'tje
SIS (Sociaal Informatiesysteem) - SIS-kaart
(3) De afgekorte namen van wetten, besluiten of overheidsplannen schrijven we met hoofdletters, ook als de uitgeschreven vorm geen hoofdletters bevat.
KB (koninklijk besluit)
WVO (Wet op het voortgezet onderwijs)
VUT (vervroegde uittreding)
MAP (Mestactieplan)
Als een andere schrijfwijze ingeburgerd is, bijvoorbeeld onder ambtenaren, dan geldt het donorprincipe*.
AMvB (Algemene Maatregel van Bestuur)
Wajong (Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten)
(4) De afgekorte namen van ziekten schrijven we met hoofdletters. Alleen woorden die tot het dagelijkse taalgebruik zijn doorgedrongen, schrijven we met kleine letters.
BSE (boviene spongiforme encefalopathie)
ME (myalgische encefalomyelitis)
MKZ (mond-en-klauwzeer)
Tot het gewone taalgebruik behoren onder meer:
aids (acquired immune deficiency syndrome)
soa (seksueel overdraagbare aandoening)
(5) Als het donorprincipe niet speelt, dan hangt het gebruik van hoofdletters bij letterwoorden die een eigennaam* aanduiden, af van de lengte.
- een letterwoord van drie letters of minder wordt volledig met hoofdletters geschreven
WEU (West-Europese Unie)
ELF (Essences et Lubrifiants Français)
- een letterwoord van vier letters wordt volledig met hoofdletters geschreven als het gaat om een (openbare) instelling, een vereniging, een politieke partij
NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie)
NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie)
- in alle andere gevallen gebruiken we alleen een hoofdletter aan het begin van het letterwoord
Unicef (United Nations International Children's Emergency Fund)